Màu nền Màu tối Mặc định Xám nhạt Xanh nhạt Xanh đậm Vàng nhạt Màu sepia Vàng đậm Vàng ố

Font chữ: Palatino Linotype Bookerly Segoe UI Patrick Hand Times New Roman Verdana Tahoma Arial

Chiều cao dòng: 100 120 140 160 180 200

Kích cỡ chữ:

Hốt Tất Liệt là Đại khả hãn thứ năm của Đế quốc Mông Cổ, đồng thời là người sáng lập ra triều đại nhà Nguyên trong lịch sử Trung Quốc.

Năm 1260, Hốt Tất Liệt đã trở thành Đại hãn của đế quốc Mông Cổ sau khi anh trai ông là Đại hãn Mông Kha chết năm trước đó, mặc dù em trai ông là A Lý Bất Ca (Ariq Böke) cũng tự xưng là đại hãn tại kinh đô của đế quốc Mông Cổ vào thời điểm đó là Karakorum. Cuối cùng ông đã giành thắng lợi trước A Lý Bất Ca vào năm 1264, và mặc dù cuộc tranh giành quyền kế vị đã đánh dấu sự kết thúc của sự thống nhất chính trị trong nội bộ đế quốc Mông Cổ, nhưng đế quốc này về tổng thể vẫn là thống nhất và hùng mạnh. Ảnh hưởng của Hốt Tất Liệt vẫn còn mạnh tại hãn quốc Y Nhi và Kim Trướng hãn quốc, các phần phía tây của đế quốc Mông Cổ.

Năm 1271, Hốt Tất Liệt thành lập nhà Nguyên, vào thời gian đó kiểm soát các khu vực ngày nay thuộc Mông Cổ, Hoa Bắc, phần lớn miền tây Trung Quốc và các khu vực cận kề, và ông có địa vị của một Hoàng đế Trung Hoa. Năm 1279, quân đội nhà Nguyên cuối cùng đã đánh bại Nam Tống và như thế Hốt Tất Liệt đã trở thành hoàng đế Trung Hoa một cách đầy đủ. Miếu hiệu của ông là Nguyên Thế Tổ (元世祖).

Dưới sự lãnh đạo của ông, đế quốc Mông Cổ đã đạt đỉnh điểm của sự cực thịnh. Ông đã dời đô từ Hoa Lâm về Đại Đô tức Bắc Kinh ngày nay. Vào năm 1271 ông đã lập triều đại của người Mông Cổ mang tên nhà Nguyên. Năm 1279 quân đội của ông tiêu diệt nhà Nam Tống (1127-1279), thống nhất Trung Quốc.

Tất cả các vương quốc nằm cận kề với đế quốc Mông Cổ đều trở thành các nước chư hầu lệ thuộc. Hốt Tất Liệt còn có ước mộng thôn tính cả Nhật Bản, Đại Việt, Bagan và Java nhưng không thành. Mặc dù rằng Hốt Tất Liệt theo đạo Phật nhưng ông lại cũng để ý đến sự phát triển của đạo Kitô trên thế giới và đã mời các sứ giả truyền đạo này vào Trung Quốc. Ông cũng chú trọng đến việc phát triển các nghề thủ công, khoa học và nghệ thuật. Một trong những người ngoại quốc đã đến thăm triều đình này là Marco Polo.

Bức chân dung hoàng gia của Hốt Tất Liệt là một phần của một album về chân dung của các hoàng đế và hoàng hậu nhà Nguyên, hiện nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Cố cung Quốc gia ở Đài Bắc. Màu trắng, màu trang phục hoàng gia của ông, là màu đế quốc của triều đại nhà Nguyên

10.1 Những năm đầu

Hốt Tất Liệt có tên nguyên là Kubilai, sinh năm 1215, là người con thứ tư của Đà Lôi và chính thê Toa Lỗ Hòa Thiếp Ni, cháu nội của hoàng đế sáng lập đế quốc Mông Cổ Thành Cát Tư Hãn.

Hốt Tất Liệt từ nhỏ thông minh mẫn tiệp, rất được ông nội Thành Cát Tư Hãn yêu quý. Có một lần trên đường về nhà sau cuộc chinh phạt của Mông Cổ ở Khwarezmia, Thành Cát Tư Hãn đã thực hiện một nghi lễ trên hai cháu trai của ông là Mông Kha và Hốt Tất Liệt sau chuyến đi săn đầu tiên vào năm 1224 gần sông Ili. Ông khi ấy chín tuổi và cùng với người anh cả của mình đã giết một con thỏ và một con linh dương. Sau khi Thành Cát Tư Hãn bôi mỡ từ những con vật bị giết lên ngón tay giữa của Hốt Tất Liệt theo truyền thống của người Mông Cổ, anh ta nói "Những lời của cậu bé này rất khôn ngoan, hãy chú ý đến chúng - hãy chú ý chúng bằng tất cả những gì chúng ta có." Thành Cát Tư Hãn chết ba năm sau sự kiện này vào năm 1227, khi Hốt Tất Liệt lên 12. Cha của ông, Đà Lôi sẽ làm nhiếp chính trong hai năm cho đến khi người kế vị của Thành Cát Tư Hãn là chú thứ ba của Hốt Tất Liệt, Oa Khoát Đài, lên ngôi hoàng đế.

Sau khi Mông Cổ tiêu diệt nhà Kim, vào năm 1236, Oa Khoát Đài đã trao đất Hà Bắc (gắn liền với 80.000 dân) cho gia đình Đà Lôi, người đã chết vào năm 1232. Hốt Tất Liệt nhận được một gia sản của riêng mình, bao gồm 10.000 dân. Bởi vì còn thiếu kinh nghiệm, ông cho phép các quan chức địa phương tự do phục hồi. Tham nhũng giữa các quan lại và sự đánh thuế mạnh của ông đã khiến một số lượng lớn nông dân Trung Quốc bỏ trốn, dẫn đến giảm doanh thu thuế. Hốt Tất Liệt nhanh chóng thay đổi chính sách của mình ở Hà Bắc và ra lệnh cải cách. Toa Lỗ Hòa Thiếp Ni đã gửi các quan lại mới để giúp ông và luật thuế đã được sửa đổi. Nhờ những nỗ lực đó, nhiều người đã bỏ trốn trở về.

Yếu tố có ảnh hưởng đáng kể và rõ nét nhất tới cuộc sống của Hốt Tất Liệt trong thời kỳ trẻ tuổi của ông là sự nghiên cứu và ưa thích nền văn hóa Trung Hoa đương thời. Hốt Tất Liệt đã mời Haiyun, nhà sư Phật giáo hàng đầu ở Bắc Trung Quốc, đến căn cứ của mình ở Mông Cổ. Khi gặp Haiyun ở Karakorum năm 1242, ông hỏi nhà sư về triết lý của Phật giáo. Haiyun đặt tên cho con trai của Hốt Tất Liệt, sinh năm 1243, Chân Kim. Haiyun cũng giới thiệu ông về Đạo giáo trước đây, và tại thời điểm đó, nhà sư Phật giáo, Liu Bingzhong. Liu là một họa sĩ, nhà thư pháp, nhà thơ và nhà toán học, và anh trở thành cố vấn của Hốt Tất Liệt khi Haiyun trở lại ngôi đền của mình ở Bắc Kinh hiện đại. Hốt Tất Liệt đã sớm bổ sung học giả Sơn Tây Zhao Bi vào đoàn tùy tùng của mình. Ông cũng thuê những người có quốc tịch khác, vì rất muốn cân bằng lợi ích của các dân tộc sống trong đế quốc, giữa Mông Cổ và Turk.

10.2 Tranh ngôi kế vị

Những người Trung Quốc theo phe Hốt Tất Liệt đã khuyến khích ông lên ngôi, và hầu như tất cả các hoàng tử cao cấp ở Bắc Trung Quốc và Mãn Châu đều ủng hộ ông. Sau khi trở về vùng lãnh thổ của mình, Hốt Tất Liệt triệu tập kurultai của chính mình. Chỉ một lượng nhỏ các thành viên hoàng tộc ủng hộ tuyên bố của Hốt Tất Liệt về quyền thừa kế chức vụ và họ vẫn công bố ông là đại hãn, vào ngày 15 tháng 4 năm 1260, cho dù đã có tuyên bố dường như là hợp pháp của em trai ông (A Lý Bất Ca).

Điều này sau đó dẫn tới nội chiến giữa hai anh em, dẫn tới sự phá hủy hoàn toàn kinh đô của đế quốc tại Karakorum. Ở Thiểm Tây và Tứ Xuyên, quân đội cũ của Mông Kha đã hỗ trợ A Lý Bất Ca. Hốt Tất Liệt phái Lian Xixian đến Thiểm Tây và Tứ Xuyên, nơi họ xử tử quản trị viên dân sự của A Lý Bất Ca, Liu Taiping và giành chiến thắng trước nhiều tướng lĩnh đang dao động. Để bảo đảm mặt trận phía nam, Hốt Tất Liệt đã cố gắng giải quyết ngoại giao và phái các sứ giả đến Hàng Châu, nhưng nhà Tống đã thất hứa và bắt giữ họ. Hốt Tất Liệt đã gửi Abishqa như một khả hãn mới đến Sát Hợp Đài. A Lý Bất Ca đã bắt Abishqa, hai hoàng tử khác và 100 người khác, và ông ta có người đàn ông của mình, Alghu, đăng quang khả hãn của lãnh thổ Sát Hợp Đài. Trong cuộc đụng độ vũ trang đầu tiên giữa A Lý Bất Ca và Hốt Tất Liệt, A Lý Bất Ca đã thua cuộc và chỉ huy của anh ta là Alamdar đã bị giết trong trận chiến. Để trả thù, A Lý Bất Ca đã xử tử Abishqa. Hốt Tất Liệt đã cắt nguồn cung cấp thực phẩm cho Karakorum với sự hỗ trợ của anh em họ Kadan, con trai của Oa Khoát Đài. Karakorum nhanh chóng rơi vào tay đội quân lớn của Hốt Tất Liệt, nhưng sau sự rút quân của ông, nó đã được A Lý Bất Ca tái chiếm tạm thời vào năm 1261. Chagatayid Khan Alghu, người được A Lý Bất Ca bổ nhiệm, đã tuyên bố trung thành với Hốt Tất Liệt và đánh bại một đội quân chinh phạt do A Lý Bất Ca thực hiện vào năm 1262. Ilkhan Hulagu cũng đứng về phía Hốt Tất Liệt và chỉ trích A Lý Bất Ca.

Cuối cùng A Lý Bất Ca đã đầu hàng Hốt Tất Liệt tại Thượng Đô vào ngày 21 tháng 8 năm 1264. Những người cai trị của khã hãn ở phía Tây thừa nhận chiến thắng và sự cai trị của Hốt Tất Liệt ở Mông Cổ. Khi Hốt Tất Liệt triệu tập họ đến một Kurultai mới, khả hãn Alghu yêu cầu công nhận vị trí bất hợp pháp của anh ta từ Hốt Tất Liệt. Bất chấp căng thẳng giữa họ, cả Hulagu và Berke, khả hãn của Kim Trướng, lúc đầu chấp nhận lời mời của Hốt Tất Liệt. Tuy nhiên, họ sớm từ chối tham dự Kurultai. Hốt Tất Liệt đã ân xá A Lý Bất Ca, mặc dù ông đã xử tử những người ủng hộ chính của em trai mình. Hốt Tất Liệt chính thức nắm được đại quyền trong tay sau 4 năm tranh chấp với em trai, vào năm 1264. Tuy nhiên, sự kiện này cuối cùng đã đánh dấu sự kết thúc của đế quốc Mông Cổ thống nhất. Các hãn quốc miền tây trở thành độc lập trên thực tế (de facto), và hãn Hải Đô của hãn quốc Sát Hợp Đài (Chagatai hay Sát Hợp Đài là người cai trị phần lớn khu vực Tân Cương và Trung Á ngày nay) còn tiếp tục chống đối ông cho tới tận khi ông này mất vào năm 1301.

Trong thời kỳ nội chiến với A Lý Bất Ca, người quản lý Ích Châu là Lý Đàn đã nổi dậy chống lại sự cai trị của người Mông Cổ vào tháng 2 năm 1262. Hốt Tất Liệt đã ra lệnh cho Sử Thiên Trạch và Shi Shu dẹp loạn Lý Đàn. Hai đội quân này đánh bại cuộc nổi dậy của Lý Đàn sau vài tháng và Lý Đàn bị tử hình. Wang Wentong, cha vợ của Lý Đàn, người từng được chỉ định làm Bình chương chính sự (tiếng Trung Quốc: 平章政事) của Trung thư tỉnh (tiếng Trung: 中書省) trong giai đoạn đầu thời kỳ trị vì của Hốt Tất Liệt và là một trong số các quan lại người Hán được tin cậy nhất của ông, cũng bị án tử hình. Sự kiện này đã làm Hốt Tất Liệt mất niềm tin vào người Hán. Sau khi trở thành hoàng đế, ông cấm chỉ việc giao các chức vụ quan trọng cho các lãnh chúa gốc Hán.

10.3 Vì sao Hốt Tất Liệt khát khao nhưng không thể xâm lược Nhật Bản?

Lịch sử ghi nhận Hốt Tất Liệt muốn xâm lược Nhật Bản 2 lần (vào các năm 1274 và 1281) nhưng đều không thành công. Nguyên nhân là vì đội quân Hốt Tất Liệt đi qua khu vực Tam giác Rồng bỗng dưng nhiều tàu thuyền và hơn 40.000 binh lính bị mất tích.

Hốt Tất Liệt là một trong những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử đế chế Mông Cổ. Là cháu của Thành Cát Tư Hãn, Hốt Tất Liệt thành lập ra triều Nguyên ở Trung Quốc. Giống như người ông tài giỏi, Hốt Tất Liệt cũng được đánh giá là có tài cầm quân khi thực hiện nhiều chiến dịch quân sự đầy tham vọng.

Trong số này có việc Hốt Tất Liệt muốn xâm lược Nhật Bản không chỉ 1 lần mà những 2 lần là vào các năm 1274 và 1281.

Tuy nhiên, cả 2 lần thực hiện kế hoạch xâm lược Nhật Bản của Hốt Tất Liệt đều thất bại. Lý do khiến Hốt Tất Liệt không thể chinh phục được Nhật Bản được cho là vì khu vực Tam giác Rồng bí ẩn.

Tam giác Rồng là khu vực giữa Nhật Bản, quần đảo Bonin và một phần lớn của biển Philippiness. Theo truyền thuyết cổ xưa, ở dưới vùng biển này có một con rồng khổng lồ. Con rồng này đã nuốt chửng nhiều tàu thuyền qua lại mỗi khi lên cơn đói. Nhiều tàu thuyền, người dân mất tích bí ẩn khi đi qua Tam giác Rồng.

Theo một số tài liệu lịch sử, trong cả 2 lần khi cố đi qua Tam giác Rồng, đội quân của Hốt Tất Liệt đã gặp phải những điều kỳ lạ.

Nhiều tàu thuyền tham chiến của Hốt Tất Liệt mất tích không để lại bất cứ dấu vết nào. Hệ quả là hơn 40.000 quân lính cũng "bốc hơi" giữa biển. Đội quân của Hốt Tất Liệt cũng gặp phải nhiều cơn bão nguy hiểm khi cố đi qua khu vực Tam giác Rồng khiến lực lượng Mông Cổ chịu tổn thất lớn.

Chính vì vậy, tham vọng chinh phục Nhật Bản của Hốt Tất Liệt không thể thực hiện.

10.4 Qua đời

Hốt Tất Liệt đã gửi cháu trai Gammala của mình đến Burkhan Khaldun vào năm 1291 để đảm bảo yêu sách của mình với Ikh Khorig, nơi Thành Cát Tư Hãn được chôn cất, một nơi linh thiêng được bảo vệ bởi chính quyền của ông. Bá Nhan đã kiểm soát Karakorum và đang thiết lập lại quyền kiểm soát các khu vực xung quanh vào năm 1293, do đó, đối thủ Kaidu của Hốt Tất Liệt đã không thử bất kỳ hành động quân sự quy mô lớn nào trong ba năm tới. Từ năm 1293 trở đi, quân đội của Hốt Tất Liệt đã giải phóng lực lượng của Kaidu khỏi Cao nguyên Trung Sibir.

Hốt Tất Liệt ban đầu có ý định đưa con trai thứ hai là Chân Kim (真金) làm người kế vị ông. Chân Kim đã trở thành người đứng đầu của trung thư tỉnh và tích cực điều hành công việc triều chính theo kiểu Nho giáo. Thật không may, Chân Kim chết năm 1285, 9 năm trước khi Hốt Tất Liệt qua đời. Ngoài ra, ái thê của ông Hoàng hậu Sát Tất cũng qua đời trước đó vài năm (năm 1281). Con yêu cùng vợ yêu qua đời trong một thời gian ngắn, cùng với những thất bại của các chiến dịch quân sự ở Đại Việt và Nhật Bản cũng luôn ám ảnh ông, hẳn đã khiến tinh thần Hốt Tất Liệt bị chấn động mạnh mẽ.

Mặt khác, Hốt Tất Liệt cũng bị bệnh gút nặng trong những năm cuối đời do thừa cân quá mức. Ông tăng cân nhanh vì thích ăn các món đặc sản nguồn gốc động vật và uống quá nhiều rượu. Điều này làm gia tăng nhanh lượng purin trong máu của ông, dẫn tới việc làm trầm trọng thêm các vấn đề với bệnh gút và cuối cùng dẫn tới cái chết. Việc ăn uống quá nhiều của ông có thể có liên quan tới cái chết của bà vợ yêu quý nhất của ông cũng như của người ông đã chọn làm người kế vị là Chân Kim, vì điều này có thể đã giúp ông ổn định lại tâm trạng và trở nên thoải mái hơn.

Hốt Tất Liệt chìm vào trầm cảm vì mất người thân, sức khỏe yếu và tuổi tác ngày một cao. Ông đã thử mọi phương pháp điều trị y tế có sẵn, từ các pháp sư Cao Ly đến các thần y Đại Việt, và các phương thuốc và thuốc men khác, nhưng không có kết quả. Vào cuối năm 1293, hoàng đế đã từ chối tham gia vào lễ đón năm mới truyền thống. Trước khi chết, Hốt Tất Liệt đã chọn con trai của Chân Kim là Thiết Mộc Nhĩ làm Thái tử và ông này đã trở thành vị hoàng đế thứ hai của nhà Nguyên, tức là Nguyên Thành Tông.

Hốt Tất Liệt muốn tìm kiếm một người bạn đồng hành cũ để an ủi ông ta trong căn bệnh cuối cùng, các triều thần chỉ có thể chọn Bá Nhan, người kém ông hơn 20 tuổi. Hốt Tất Liệt suy yếu dần, và vào ngày 18 tháng 2 năm 1294, ông qua đời ở tuổi 80. Hai ngày sau, đám tang đã đưa thi hài của ông đến nơi chôn cất của những khả hãn Mông Cổ